Als je af en toe in ziekenhuizen
komt, heb je het ongetwijfeld al gehoord of gezien: acties en initiatieven ter
voorbereiding voor de volgende (pré) audit van de ziekenhuisaccreditatie. “NIAZ”
en “JCI” zijn twee woorden die veel in beweging zetten in ziekenhuizen. Toch
halen ziekenhuizen vaak niet het onderste uit de kan als het gaat over de
voordelen van accreditaties.
Wat is een ziekenhuisaccreditatie?
“Het geheel van initiatieven die
gericht zijn op de externe evaluatie van een ziekenhuis tegen vooraf
gedefinieerde, expliciete en gepubliceerde standaarden met het oog op
het bevorderen van continue verbetering van de kwaliteit van de
gezondheidszorg” is een zeer duidelijke omschrijving van Zorgnet Icuro.
Heel veel accreditaties zoals ISO
9001, ISO 14001, VCA, ISO 13485 hebben dezelfde basiselementen als de NIAZ en
de JCI accreditaties: het gaat steeds om een evaluatie door externe auditors
die onderzoeken of een bepaalde standaard (zie de bronnen onderaan voor info
over de JCI en NIAZ standaarden) wordt
toegepast. Het doel van deze standaarden is het verbeteren van de kwaliteit van
de zorg op een permanente basis.
Kwaliteit of niet?
De standaarden hebben betrekking
op hoe een organisatie zaken beheert en niet over de effectieve kwaliteit van
een aangeboden dienst. Dit is een veel voorkomende fout die mensen maken die
professioneel niet betrokken zijn bij kwaliteitsmanagement. Het consistent
aanbieden van een zeer matig uitgevoerde dienst is ook een vorm van kwaliteit.
Het behalen van een accreditatie
geeft aan dat er een proces is binnen een organisatie dat erover waakt dat handelingen
steeds op dezelfde manier gebeuren. ISO, de internationale organisatie voor
standaarden en bekend van onder meer ISO 9001, legt duidelijk de focus op het consistent
aanbieden van producten en diensten die voldoen aan de wettelijke en de klantenvereisten.
Je kan een kwaliteitsmanagementsysteem
vergelijken met een boekhoudpakket. Beide zorgen ervoor dat handelingen steeds op
dezelfde manier worden uitgevoerd. Ze garanderen echter geen juiste uitvoering.
Net als een goed boekhoudpakket geen garantie is voor een juiste boekhouding,
is een kwaliteitsmanagementsysteem geen garantie voor kwalitatief hoogstaande
zorg. In de praktijk is goede zorg quasi onmogelijk zonder een kwaliteitsmanagementsysteem.
Een kwaliteitsmanagementsysteem
hoeft geen gigantisch systeem te zijn. Alles hangt af van je organisatie. Voor
kleine organisaties zoals een huisartsenpraktijk, kan je kwaliteit consistent verhogen
met een paar korte checklists. Helaas leent de complexiteit van een ziekhuis
zich niet tot dezelfde eenvoudige aanpak als een huisartsenpraktijk.
Waarom accreditaties?
Het decreet van 17 oktober 2003 betreffende de kwaliteit van gezondheids- en welzijnsvoorzieningen verplicht zorginstellingen om aan zijn gebruikers een verantwoorde hulp- en dienstverlening te bieden. De zorginspectie van de Vlaamse overheid ziet toe op de naleving van de kwaliteit van de zorg in de Vlaamse algemene ziekenhuizen. Ieder ziekenhuis heeft dus de keuze om een externe accreditatie te behalen of kan kiezen voor het systeemtoezicht van de Zorginspectie. De twee erkende externe accreditaties zijn NIAZ (Nederlands) en JCI (Amerikaans).
JCI heeft op dit moment 23
accreditaties toegekend in België voor algemene ziekenhuizen. NIAZ heeft op dit
moment 32 accreditaties voor Vlaamse zorginstellingen. Je kan dus concluderen
dat externe accreditatie de standaard is geworden voor ziekenhuizen in
Vlaanderen.
Het noodzakelijk kwaad
Zoals veel verplichte regelgeving
wordt de ziekenhuisaccreditatie vaak bekeken als een noodzakelijk kwaad wat
veel geld kost en voor veel medewerkers extra werk oplevert. Medewerkers zien
dan ook niet altijd de toegevoegde waarde voor henzelf en de patiënt. Deze visie
geeft vaak aan dat er een groot verschil zit tussen de huidige werkwijze en de geprefereerde
werkwijze van de standaard die tijdens de audit gecontroleerd wordt.
Voor vele organisaties is een
accreditatie een cyclisch gegeven: elke x jaar komt er een audit. De organisatie
werkt de verbeterpunten weg van het
laatste auditverslag en wacht dan het resultaat af van de volgende audit. In de
hoofden van veel medewerkers is het accreditatievraagstuk “opgelost” na een succesvolle auditrapport en
dit tot een paar maanden voor het volgende bezoek van de auditoren. Deze kijk
op accreditaties is een van de belangrijkste elementen die de impact van een
accreditatie verminderen.
Het rendement
Het rendement van een accreditatie is wetenschappelijk
moeilijk aan te tonen. In haar onderzoek schrijft Anneleen Ally dan ook dat
geen enkele studie voldoende empirisch bewijs levert voor een effectieve
verbetering van kwaliteit als gevolg van een accreditatie. Ally geeft ook de
mogelijke reden aan voor het ontbreken van dit bewijs: een achterliggende
elementen maken het heel moeilijk om de impact wetenschappelijk te bewijzen.
Daarom is het noodzakelijk om af te stappen van de
accreditatie als een doel. Hoewel de accreditatie defacto een vereiste geworden
is in Vlaanderen, creëert de accreditatie een pervers neveneffect wanneer het
een doel wordt. De focus dreigt immers te verschuiven van het verbeteren van de
zorg voor patiënten naar het behalen van een accreditatie. Een accreditatie
moet altijd het resultaat zijn van het primaire doel de kwaliteit van de zorg
verbeteren. Ieder nieuw proces dat ingevoerd wordt voor het behalen van een
accreditatie, verschuift potentieel die focus en als dit frequent gebeurt, loop
je als ziekenhuis het risico dat de effectieve kwaliteit van de zorg daalt
dankzij de accreditatie.
Suggesties voor het verhogen van het rendement
De realiteit is dat accreditaties
niet op korte termijn gaan verdwijnen. Met andere woorden een ziekenhuis een
keuze moeten maken tussen een externe accreditatie of voor systeemtoezicht van
de Zorginspectie. ”If you can’t beat them, join them” zegt een Engels gezegde.
Dat geldt zeker voor accreditaties.
Stap 1
Een eerste stap in dit proces is
de juiste accreditatie kiezen. NIAZ en JCI hebben gelijkaardige onderliggende
concepten maar hun interpretatie is niet noodzakelijk dezelfde. Het is een
absolute aanrader om regelmatig te kijken of de huidige accreditatie past bij
de organisatie. Een accreditatie ondersteunt een organisatie en niet omgekeerd.
Het getuigt van goed management om op regelmatige basis deze keuze opnieuw in
vraag te stellen.
Stap 2
Hoewel de verleiding zeer groot
is om na een audit even een pauze in te lassen voor het kwaliteitsbeheer, is
juist dit gedrag de oorzaak van veel stress. Hierdoor creëer je als organisatie
pieken en dalen in werkdruk. Op het moment dat kwaliteit een continue
aandachtspunt wordt, leidt dit tot een meer pragmatisch beleid waarbij continue
gekeken wordt naar het optimaliseren van de zorg. Dit is alleen mogelijk als
ook de werkdruk van de medewerkers in overweging genomen wordt. Zorgverleners
die permanent onder grote druk staan kunnen geen consistente, goede zorg
bieden.
Stap 3
In ieder verbetertraject, hoe
klein ook, zou je op een vast moment best checken of de accreditatiestandaard
iets zegt over de voorgestelde verandering. Zo zorg je ervoor dat alle
veranderingen in lijn zijn met de accreditatiestandaard. Om dit te kunnen doen,
is het volgens mij essentieel dat iedere projectleider in het ziekenhuis een
goede kennis heeft van de accreditatiestandaarden.
Het verhogen van de kwaliteit van
de zorg in het ziekenhuis is de taak van iedere medewerker van schoonmaker tot
geneesheer-specialist. Om dit consistent
te kunnen doen, moet iedereen hier permanent mee bezig zijn. Kwaliteit is geen extraatje
maar maakt deel uit van de core business van iedere zorginstelling. Een
accreditatie is hiervan het gevolg en nooit een doel.
Bronnen
https://www.zorgneticuro.be/content/ziekenhuisaccreditatie
https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/350/321/RUG01-002350321_2017_0001_AC.pdf
https://www.jointcommissioninternational.org/assets/3/7/JCI_Hosp_Standards_6th_STANDARDS_ONLY_14Jan2018.pdf
https://www.niaz.nl/uploads/Accreditatieprocedure%202020%20NIAZ-Qmentum.pdf
https://www.zorg-en-gezondheid.be/kwaliteit-in-algemene-ziekenhuizen